SYMBOLIKA MIEJSKA

26-04-2005

Symbolika Żar - pieczecie, herby i weksylia miejskie

Każde miasto posiada swoje znaki, do których zaliczyć można pieczęć, herb i flagę. Posiadają one różną genezę ściśle związaną z dziejami miasta. W przypadku miast o starym rodowodzie owe znaki-symbole sięgają korzeniami czasów średniowiecznych. Do takich miast zaliczają się również Żary. Przy czym dzieje miasta poczynając od lokacji w 1260 r. aż do II pół. XVIII w. związane były z prywatnymi właścicielami. Ścisły związek miasta z kolejnymi właścicielami stanowił o specyfice Żar, także w zakresie jego symboli.

Najstarszymi symbolami miejskimi były pieczęcie, ich pojawienie się w działalności kancelaryjnej świadczyło o istnieniu ukształtowanego ustroju i władz. Pierwsze pieczęcie Żar pochodzą z XIV i XV w. Pierwsza z nich przedstawiała postać rycerza z tarczą na której widniał herb Packów, stojącego w bramie w otoczeniu wież i murów miejskich. Druga pieczęć przedstawiała pod gotyckim cyborium czyli rodzajem baldachimu dwie tarcze, kurtuazyjnie zwrócone ku sobie z herbami Packów i Bibersteinów.

Wzorzec władcy jako właściciela i opiekuna miasta przedstawianego na pieczęciach miejskich w postaci rycerza zbrojnego, przejęty został również w wizerunkach napieczętnych miast założonych bądź będących własnością rodzin rycerskich. W miejsce postaci księcia przedstawiany był rycerz - założyciel lub właściciel. W przypadku najstarszej pieczęci Żar widoczne jest wzorowanie się na pieczęciach miast książąt śląskich. Na XIII-wiecznej pieczęci Żagania w bramie miejskiej widniała postać księcia Przemka. Umieszczenie na pieczęci żarskiej, w tym samym miejscu postaci reprezentującej Packów świadczyło o ich znaczącej pozycji jako panów ziemskich.

Dla większości miast wizerunki z najstarszych pieczęci stawały się pierwowzorami herbu miejskiego. Jednak w przypadku Żar kształtowanie się herbu miejskiego wyglądało odmiennie. Jeszcze w XV wieku używana była przez władze miejskie pieczęć tzw. sekretna niewielkich wymiarów 26 mm przedstawiająca herb z wielką literą W. Podobne wyobrażenie zawierała pieczęć miasta z 1611 r. W kilkanaście lat później w 1639 r. po raz pierwszy na pieczęci miasta umieszczona została wielopolowa (czwórdzielna w krzyż) tarcza z wizerunkami podobnymi do dzisiejszego herbu. Niewątpliwy wpływ na taki wygląd herbu posiadali ówcześni właściciele miasta Promnitzowie. Właśnie wizerunki z herbu tej rodziny w XVII wieku stanowiły wzorzec przedstawieniowy dla herbu miejskiego. Promnitzowie, w czasach kiedy byli właścicielami miasta posługiwali się dwoma herbami. Pierwszy nadany im przez cesarza Ferdynanda I w 1542 r. był tzw. udostojnionym herbem rodziny, którym posługiwali się również po roku 1549 kiedy uzyskali tytuł barona. Przedstawiał on w polu trójdzielnej tarczy wizerunki strzały i dwóch gwiazd (pole 1), dwa czarne skosy (pole 2) oraz dwa kroczące lwy (pole 3). Drugi herb Promnitzów związany był z uzyskaniem przez nich tytułu hrabiowskiego w 1692 r. W dokumencie wydanym z tej okazji przez cesarza Leopolda I umieszczony został szczegółowy opis zmienionego herbu. Przedstawiał on tarczę czwórdzielna w krzyż z małą tarczą sercową pośrodku. W polu tarczy sercowej widniał herb rodowy Promnitzów czyli strzała z dwiema gwiazdami, natomiast na większej tarczy umieszczone zostały w polach 1 i 4 dwa kroczące lwy, a w polach 2 i 3 dwa czarne skosy. Na szczególną uwagę zasługiwał klejnot herbu, przedstawiający po raz pierwszy obok wizerunków wspiętego lwa i rumaka także psa jak zaznaczono w dokumencie (doga angielskiego) białego ze złotą obrożą. Wizerunek takiego herbu zachował się do dnia dzisiejszego w Żarach w kościele Najświętszego Serca Jezusa.

Pieczęć miejska Żar z datą 1653 r. zawierała herb odpowiadający dzisiejszemu. Przy czym należy zwrócić uwagę, ze dolnym polu herbu umieszczony został wizerunek białego (srebrnego) psa w czarny polu czyli tak jak w herbie hrabiowskim Promnitzów. Układ wizerunków tworzących godło herbowe symbolizował kolejnych właścicieli miasta oraz poprzez umieszczenie na tarczy sercowej wielkiej litery W dawny znak władz miejskich. Chociaż opisana pieczęć z XVII w, była jednobarwna możliwe jest ustalenie barw herbu. Tworzące herb barwy pochodziły przecież z herbów właścicieli. Tak więc wizerunek reprezentujący Packów przedstawiał czerwonego konia w srebrnym polu, Bibersteinów czerwony róg jeleni w złotym polu, a Promnitzów srebrna strzała i dwie gwiazdy w czer- wonym polu oraz wspomniany dog srebrny w czarnym polu. Najwięcej trudności sprawiało ustalenie barw tarczy sercowej i litery W, ale w kontekście wykorzystanych barw w innych polach i przy przestrzeganiu reguły, że nie można używać tej samej barwy dla dwóch pól, pozostały tylko barwa błękitna bądź zielona. Błękitne pole ze złotymi lwami stanowiło część herbu Promnitzów, a więc również takie barwy przyjęte zostały dla tarczy sercowej i godła w herbie miejskim. Zaprezentowana identyfikacja poszczególnych barw herbu miejskiego, nieco skomplikowana, ale niezbędna do dalszych zagadnień związanych z flagą miejską.

Herb z pieczęci XVII-wiecznej funkcjonował również w następnym stuleciu. W 1725 r. na sztychu z widokiem Żar umieszczone zostały dwie tarcze jedna z herbem Promnitzów, druga przedstawiająca położoną literę S i poniżej niej literę W symbolizującą miasto. Należy jednak przyjąć, że ów nowy znak stanowił raczej interpretacje herbu żarskiego przez autora sztychu. Nie znane są bowiem pieczęcie z XVIII wieku z takim wizerunkiem herbu miejskiego. Dopiero w XIX wieku ówczesne władze miejskie przyjęły nowy herb. O fakcie tym wspomina w swoim dziele z 1898 r. niemiecki heraldyk Otto Hupp. W pracy o herbach i pieczęciach miast Królestwa Pruskiego Hupp zebrał herby, którymi posługiwały się ówczesne władze miejskie, przy czym w związku z tym, iż był jednocześnie doskonałym grafikiem sam rysował wizerunki herbów do swojej pracy. Herb miasta przedstawiający w błękitnym polu złote (żółte) litery S i W z pracy Huppa publikowany był w wielu wydawnictwach z początku XX w. Barwy z tego herbu przyjęte zostały jako miejskie w XIX wieku.

Oprócz pieczęci i herbów ważnym symbolem miasta były także jego barwy. Zgodnie z przyjętymi jeszcze w średniowieczu zasadami barwy miejskie, pochodziły od barw herbu. Przy czym do najstarszych weksyliów (weksylologia - nauka o chorągwiach flagach i sztandarach) poprawnym określeniem będzie raczej chorągiew a nie flaga. Płat tkaniny tworzący chorągiew był barwy pola herbowego, na którym umieszczano godło miejskie. Współcześnie zamiast chorągwi w powszechnym użyciu są flagi utworzone najczęściej od barw herbów.

Zagadnienia związane z poszukiwaniem źródeł weksylologicznych należą do najtrudniejszych kwestii badawczych. W przeszłości bowiem nawet kiedy miasta posiadały własne chorągwie czy sztandary to w związku z częstymi pożarami uległy one w większości zniszczeniu. Nie znamy niestety dawnych chorągwi miejskich Żar, które być może istniały w przeszłości. Zgodnie z przyjętymi w weksylologii zasadami barwy tworzące flagi przejmowane są z herbów. Przy czym barwy tworzące godła umieszczane są na flagach w miejscach bardziej zaszczytnych np. bliżej drzewca, czy w górnej części płata. Natomiast barwy z pola tarczy herbowej umieszczane są na flagach w miejscach mniej zaszczytnych. Gdy herb miejski zawiera więcej niż trzy lub cztery barwy na fladze umieszcza się jedynie tzw. barwy dominujące, czyli takie, którymi barwione są największe wizerunki godła.

Ustalone przez władze miejskie barwy wykorzystywane są nie tylko na flagach, ale także innych przedmiotach np. kokardach, papierach firmowych itp.

W świetle powyższych uwag można prześledzić kształtowanie się barw miejskich Żar. Najstarsze związane były z barwami dawnych właścicieli. Dopiero w XIX w. kiedy pojawił się herb z literami S i W zgodnie z jego kolorystyką barwami miasta były kolory żółty i niebieski. Ten pierwszy umieszczany był w miejscu bardziej uprzywilejowanym. Współcześnie kiedy miasto posługuje się wcześniejszym XVII-wiecznym herbem przyjęcie jako barw tworzących flagę jedynie tych dwóch kolorów, nie będzie w pełni reprezentatywne. Nie zostałyby bowiem uwzględnione barwy związane z herbami dawnych właścicieli, którzy odegrali przecież istotną rolę zarówno przy powstaniu jak i rozwoju Żar. Uwzględnić należy również specyficzny kształt herbu miejskiego, rozbudowanego wielopolowego. Takie herby posiadały w przeszłości jedynie najbardziej znaczące miasta, jak śląskie Głogów i Wrocław, górnołużyckie Görlitz.

Wojciech Strzyżewski

Rada Miejska ustaliła flagę Żar jako prostokątny płat tkaniny o proporcjach szerokości do długości 8:5. Flaga podzielona jest na cztery równe pola w krzyż. Pole pierwsze górne od drzewca :białe, pole drugie górne: żółte, pole trzecie od drzewca czerwone, pole czwarte dolne: czarne. W wersji uroczystej flaga zawiera w polach barwnych, centralnie godła herbowe w takiej kolejności jak w herbie oraz po środku płata, tarczę "sercową" barwy błękitnej z łękawicą złotą (żółtą) w kształcie litery "W", jak w herbie miasta.

Podstawowe wymiary flagi wynoszą 160 cm x 100 cm.

Barwy flagi ustalone w poligraficznym systemie Pantone: